Τα μοναστήρια της Ευρυτανίας
Παναγία Προυσιώτισσα – Η Αρχόντισσα της Ρούμελης
[youtube=http://www.youtube.com/watch?v=G80W_ZR_QBU&feature=related]
Στο χώρο της Ευρυτανίας υπήρχαν κατά το παρελθόν, εκτός από τα 3 μεγάλα μοναστήρια (που διατηρούνται μέχρι σήμερα) και άλλες 22 μικρότερες μονές. Σήμερα είναι όλες διαλυμένες. Και μόνο κάποιοι ερειπωμένοι ναοί ή ξωκλήσια στις τοποθεσίες τους μαρτυρούν για την αλλοτινή τους ύπαρξη. Ωστόσο και οι μονές αυτές είχαν περιουσίες, (κυρίως σε βοσκοτόπια και γιδοπρόβατα, αλλά και σε καλλιεργήσιμα κτήματα). Καθώς όμως οι ιδιοκτησίες αυτές βρίσκονταν διάσπαρτες στον ευρυτανικό και αγραφιώτικο χώρο, αποτελούσαν μόνιμες εστίες τριβής ανάμεσα στις μονές και τους χωρικούς κτηνοτρόφους. Ο ανταγωνισμός για τις θερινές κυρίως λιβαδοτροφικές εκτάσεις ήταν ίσως μια από τις αιτίες για την παρακμή των συγκεκριμένων μονών. Τα μεγάλα τσελιγκάτα λειτούργησαν καταλυτικά για τις μοναστηριακές ιδιοκτησίες της περιοχής. Όσο οι κοινότητες των τσελιγκάτων διεύρυναν τις παραγωγικές τους διαδικασίες, σαν αποτέλεσμα της σύνδεσης τους με τις απαιτήσεις της εμπορικής αγοράς, τόσο περιορίζονταν οι βοσκότοποι των μονών. Οι αυτοδικίες των ισχυρών τσελιγκάδων στις καταπατήσεις των βοσκοτόπων δημιουργούσαν μια de facto κατάσταση, που η ανατροπή της δεν ήταν δυνατή από τις μονές.
Ιερά Μονή Προυσού
Ένα από τα μεγαλύτερα προσκυνητικά κέντρα στην Ελλάδα και γενικότερα του ορθοδόξου κόσμου βρίσκεται στο νομό Ευρυτανίας. Η Μονή Προυσού απέχει 32 χλμ. από το Καρπενήσι και 52 χλμ. από το Αγρίνο. Η Μονή είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και γιορτάζει στις 23 Αυγούστου.
Το όνομά της η Μονή το οφείλει στην θαματουργή εικόνα την Παναγίας της Προυσιώτισσας. Η εικόνα εικάζεται ότι κατασκευάστηκε από τον ίδιο τον Ευαγγελιστή Λουκά και κατάγεται από την Πρόυσα της Μικράς Ασίας.
Η Μονή ιδρύθηκε γύρω στον 9-το αιώνα. Την περίοδο εκείνη Αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ήταν ο Θεόφιλος, γνωστός εικονομάχος. Οι κάτοικοι της περιοχής της Προύσας, στην Μικρά Ασία, φοβούμενοι ότι θα εξαγγείλει διάταγμα για την καταστροφή της την φυγάδευσαν στην Στερεά Ελλάδα. Σύμφωνα με την παράδοση, η σημερινή τοποθεσία της μονής συνδέετε με το καταφύγιο της εικόνας κατά τους χρόνους της εικονομαχίας. Στην περιοχή την μετέφεραν δύο νέοι οι οποίοι εικάζεται ότι είναι και οι ιδρυτές της Μονής αλλά και οι πρώτοι μονάχοι.
Η ιστορία της Μονή συνδέετε στενά με την ιστορία του Καρπενησίου και γενικότερα της Στερεάς Ελλάδας. Κατά την διάρκεια της Επανάστασης του 1821 στην μονή υπήρχαν πολλοί μοναχοί οι οποίοι βοήθησαν πολύ στον αγώνα των Ελλήνων. Οι μονάχοι είχαν δημιουργήσει σχολείο μέσα στη μονή και φρόντιζαν για την μόρφωση των νέων τις περιοχής. Πολλές φορές το μοναστήρι έγινε το καταφύγιο για πολλούς από τους αγωνιστές της Επανάστασης όπως τους Λάμπρο Κατσαντώνη, Γεώργιο Καραϊσκάκη, Μάρκο Μπότσαρη και πολλούς άλλούς. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης φιλοξενήθηκε στην Μονή κατά της διάρκεια της ίασής του από μία πολύ σοβαρή νόσο. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς την Μονή ο Καραϊσκάκης δώρισε το ασημένιο κάλυμμα της εικόνας. Για πολλούς αποτελεί θαύμα το γεγονός ότι η Μονή έμεινε αλώβητη από την καταστροφική μανία των Τούρκων.
Το 1944 αποτέλεσε χρονιά σταθμό για την ιστορία της Μονής. Στις 16 Αυγούστου εκείνου του χρόνου ένα αρκετά μεγάλο τμήμα της Μονή κάηκε από του Γερμανούς. Η φωτιά αυτή άφησε πίσω της κατεστραμμένα κειμήλια , ιερά σκεύη και πολλά ιερά βιβλία αλλά και χειρόγραφα μοναχών. Από τους πιστούς δεν αποτελεί τυχαίο γεγονός το ότι για άλλη μία φορά η εικόνα διασώθηκε.
Η ανοικοδόμηση του ναού έγινε πού αργότερα. Το έργο αυτό ξεκίνησε από τον ηγούμενο Γερμανό και συνεχίστηκε από τον μετέπειτα ηγούμενο Γρηγόριο κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1970.
Η θαυματουργεί εικόνα της Παναγίας είναι γεμάτοι από αφιερώματα πιστών. Είναι τοποθετημένη στο παρεκκλήσι της Μονής μέσα σε ασημένιο κόλλημα (δωρεά του Γ. Καραϊσκάκη). Στο προαύλιο της Μονής είναι το Μουσείο που φυλάσσονται το κειμήλια, με χριστιανική και ιστορική σημασία, που διέσωσε η Μονή στο πέρασμα των αιώνων. Σε ένα ψηλό βράχο, απέναντι από το μοναστήρι, θα θαυμάσετε το εντυπωσιακό πέτρινο ρολόι.
Η τοποθεσία της Μονής είναι μαγευτική. Η ίδια είναι χτισμένη η μισή σφηνωμένη μέσα στους βράχους και η άλλη μισή κρεμασμένη έξω. Το τοπίο είναι μοναδικό και προσφέρει κλήμα ηρεμίας και κατάνυξης στους πιστούς που την επισκέπτονται κάθε χρόνο.
Τηλ.: +30 22370 80 726, 91 226
Ιερά Μονή Τατάρνας
Το πρώτο μοναστήρι σύμφωνα με την παράδοση χτίστηκε τον 11ο αι. και καταστράφηκε 300 χρόνια αργότερα. Το δεύτερο χτίστηκε το 1556. Ο Κουρτ Πασά κατάστρεψε το μοναστήρι το 1823, επειδή φιλοξενούσε κατά καιρούς μεγάλους δασκάλους του Γένους και χιλιάδες αρματωλούς. Το τρίτο μοναστήρι ξαναχτίστηκε από το 1841 έως το 1844 από Βαυαρούς αξιωματικούς μηχανικούς κατόπιν εντολής του Όθωνα. Η ολοκληρωτική καταστροφή του μοναστηριού έγινε το 1963 έπειτα από κατολίσθηση στην περιοχή. Το 1970 και σε απόσταση 500 μέτρων από το παλιό μοναστήρι, χτίστηκε καινούργιο. Παρόλες τις περιπέτειες και καταστροφές σώθηκαν πολλά σπάνια και πολύτιμα ιερά κειμήλια. Διαθέτει βιβλιοθήκη με 633 έντυπα. Επίσης σώζονται μερικά αξιόλογα έντυπα από το 1544-1578 που έχουν εκδοθεί στη Βιέννη, Βενετία και άλλες πόλεις της Ευρώπης και την ψηφιδωτή εικόνα ‘Ο Βασιλεύς της Δόξης’, που χρονολογείται στα 1350. Απέχει 70χλμ. από το Καρπενήσι.
Τηλ.: +30 22370 95 400
Ιερά Μονή Παναγίας Στάνας Αγράφων
Μεταξύ των χωριών Επινιανά και Άγραφα, προς τα Βόρεια του χωριού Κρέντη, είναι χτισμένο στο σπήλαιο ενός γρανιτένιου βράχου το καθολικό της Μονής “Παναγίας Στάνας” των Αγράφων. Η ιστορία της είναι συνυφασμένη με πολλές παραδόσεις και θρύλους. Η γιορτή της Παναγίας τιμάται στις 7 και 8 Σεπτεμβρίου με πολλές λειτουργίες και βαπτίσεις. Λέγεται ότι περί τα μέσα του 12-του αιώνα βρέθηκε στο βάθος της σπηλιάς από βοσκούς, η εικόνα της Γέννησης της Θεοτόκου. Έτσι έγινε η ανέγερση του μικρού ναού. Μια άλλη παράδοση αναφέρει ότι η εικόνα αυτή μεταφέρθηκε από το χωριό Στάνο της Αμφιλοχίας για να προφυλαχθεί από τους εικονομάχους ή ότι η ονομασία της προέρχεται από τις στάνες των κτηνοτρόφων που υπήρχαν παλαιότερα σε αφθονία στη γύρω περιοχή και ότι η εικόνα τις προστάτευε. Ο Ναός έχει σχήμα σταυρικό με τρούλο ύψους 7 έως 8 μέτρων και είναι του 15-του ή του 16-του αιώνα, τότε που η ευρύτερη περιοχή των Ευρυτανικών και των Θεσσαλικών Αγράφων απαριθμούσε πολλές χιλιάδες κατοίκους. Το τέμπλο είναι μικρό αλλά εξαιρετικής τέχνης ξυλόγλυπτο. Οι εικόνες που κοσμούν το ναό είναι έργα επιχωρίων αγιογράφων της Βυζαντινής σχολής των Αγράφων (Θεοφάνους, Διονυσίου και άλλων). Στη δυτική πλευρά του Ναού αλλά και στα υψηλότερα μέρη του σώζονται τοιχογραφίες. Οι πιο ευδιάκριτες είναι στον τρούλο με κυρίαρχη τη μορφή του Παντοκράτορα. Όμως η υγρασία του σπηλαίου αλλά και τα επιχρίσματα των νεώτερων που θεωρούσαν κατά καιρούς ότι κατ’ αυτό τον τρόπο καλλωπίζεται ο ναός, προκάλεσαν αρκετές φθορές. Παλαιότερα η ιστορία αναφέρει ότι η Μονή είχε και μοναχούς οι οποίοι επιβίωναν από τη καλλιέργεια των μικρών κήπων που υπάρχουν κάτω από τη Μονή, από την κτηνοτροφία και από τις εισφορές των ευλαβών προσκυνητών.
Παναγία η Δομιαμίτισσα
Το Μοναστήρι των Δομιανών, ένα απ’ τα σημαντικότερα Μεταβυζαντινά μνημεία με πολύτιμη προσφορά στο Έθνος και στην Ορθοδοξία. Αποτελείται από τον Ιερό Ναό, μεγάλα ανώγεια κελιά, πανύψηλο καμπαναριό (18 μέτρα ύψος) και προαύλιο με τρία μεγάλα κυπαρίσσια. Ο Ιερός Ναός της Παναγίας της Δομιανίτισσας λειτούργησε για άγνωστο χρονικό διάστημα σαν μοναστήρι, αυτό μαρτυρούν η αρχιτεκτονική και τα δομικά στοιχεία του Ναού δηλ. χαμηλές πόρτες με ημικύκλιο, μικρά παράθυρα ψηλά στους τοίχους, μεγάλα ανώγεια κελιά όπως των μεγάλων Μοναστηριών, το αγίασμα που αναβλύζει στο εσωτερικό του Ναού σε βάθος 2 μέτρων κάτω απ’ το δάπεδο. Ο χρόνος που πρωτοχτίστηκε ο Ιερός Ναός είναι δύσκολο να προσδιοριστεί αλλά σύμφωνα με παραδόσεις και με κάποιο γράφημα σε παλιό παραπέτασμα της Ωραίας Πύλης πιθανόν να χτίστηκε κατά το 16ο αιώνα. Πυρπολήθηκε εν μέρει και καταστράφηκε αργότερα η δυτική πλευρά του Ιερού Ναού επειδή συμμετείχαν οι μοναχοί σε προεπαναστατικά κινήματα. Για τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Δομιανίτισσας που βρισκόταν στη γειτονική Βράχα και ήρθε από ‘κει στους Δομιανούς και για το χτίσιμο της Εκκλησίας η ιερή παράδοση λέει ότι βρέθηκε στα κλαδιά ενός μεγάλου πουρναριού το οποίο υπάρχει και σήμερα κοντά στην Εκκλησία. Κάθε βράδυ έβλεπαν ένα φως στο μέρος εκείνο. Το θαύμα μαθεύτηκε, το άκουσαν κι οι Βραχινοί και πήγαν να την πάρουν.
Στο γυρισμό για το χωριό τους ξάπλωσαν να κοιμηθούν, όταν άνοιξαν τα μάτια τους η εικόνα είχε εξαφανιστεί. Γύρισαν στους Δομιανούς και πάλι βρήκαν την εικόνα στα κλαδιά του πουρναριού. Την ξαναπήραν και ξεκίνησαν για το χωριό τους, όμως πάλι τους ξανάφυγε. Την πήραν την εικόνα για πολλοστή φορά αλλά ξανάφυγε. Τότε κι αυτοί παραιτήθηκαν και την άφησαν να μείνει εκεί που της άρεσε, στους Δομιανούς. Οι Δομιανίτες έχτισαν μια εκκλησία και τοποθέτησαν τη θαυματουργή εικόνα μέσα. Εξωτερικά δεν παρουσιάζει κάτι το ιδιαίτερο, είναι πολύ απλός και αν δεν υπήρχε το επιβλητικό καμπαναριό δύσκολα θα τον αναγνώριζε κανείς σαν ιερό προσκύνημα. Η εκκλησία έχει σχήμα ορθογωνίου και διαστάσεις μήκος 20 μέτρα, πλάτος 11 μέτρα και ύψος 8 μέτρα. Η εκκλησία είναι μονόκογχη “βασιλική” χωρίς τρούλο, οι τοίχοι πάχους περίπου 0,90μ. που χτίστηκαν με εγχώριες πέτρες, είναι δεμένοι με ξυλοδεσιά.
Η στέγη στηρίζεται σε 10 ξύλινες κολόνες από ατόφιους κορμούς δένδρων. Στις 2 από αυτές στηρίζεται το ξύλινο σκαλιστό και επιχρυσωμένο τέμπλο. Ο Ναός φωτίζεται από 14 μικρά παράθυρα που είναι κατασκευασμένα πολύ ψηλά απ’ το δάπεδο. Η είσοδος στο Ναό γίνεται από 3 χαμηλές ξύλινες πόρτες, η βορινή πόρτα που έχει ύψος 1,50 μέτρο είναι η χαμηλότερη απ’ τις 2 άλλες που βρίσκονται στη νότια πλευρά, είναι πολύ παλιά και γεμάτη μεγάλα καρφιά, γνωστή σαν “πόρτα του Καραϊσκάκη” γιατί απ’ αυτή μπαινόβγαιναν ο γιος της Καλόγριας και οι άλλοι καπεταναίοι την ώρα του κινδύνου.
Ο εσωτερικός χώρος διακρίνεται σε 4 μέρη: στο Νάρθηκα, στο Γυναικωνίτη, στον κυρίως Ναό και στο Ιερό Βήμα. Στη Νοτιοδυτική πλευρά του Ναού βρίσκεται ο Νάρθηκας με τοιχογραφίες Αγίων γυναικών και στις τρεις πλευρές του, ξύλινη σκάλα οδηγεί απ’ τον νάρθηκα στο Γυναικωνίτη.
Στον κυρίως Ναό υπάρχουν ο Άμβωνας και το Δεσποτικό, το εξαιρετικής τέχνης μεγάλο Προσκυνητάρι με τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, η Πηγή του Αγιάσματος σε βάθος 2 μέτρων απ’ το δάπεδο, το μικρό Προσκυνητάρι κοντά στην κεντρική είσοδο, τα Αναλόγια των ψαλτών, τα ξύλινα στασίδια, τα κλίτη που σχηματίζονται απ’ τις ξύλινες ζωγραφισμένες κολόνες στις οποίες στηρίζεται η στέγη του Ναού και το άριστης ξυλογλυπτικής τέχνης επιχρυσωμένο τέμπλο με τις περίφημες εικόνες του, οι υπέροχες τοιχογραφίες – αγιογραφίες, η διακοσμημένη με γεωμετρικά σχήματα και θαυμάσια έργα λαϊκής τέχνης οροφή του που δίνει στο Ναό μια ιδιαιτερότητα και μοναδικότητα στο χώρο των μεταβυζαντινών μνημείων.
Το Ιερό Βήμα χωρίζεται απ’ τον κυρίως Ναό με το Ξυλόγλυπτο τέμπλο, στο οποίο υπάρχουν τρεις θύρες, η Ωραία Πύλη που κλείνει με το παραπέτασμα, στο οποίο απεικονίζεται ο Χριστός ως Μέγας Αρχιερεύς και με το θαυμάσιο ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο δίφυλλο βημόθυρο με την εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και μορφές αγίων.
Τηλ.: +30 22370 96 042