Εκκλησίες
Η Κοίμηση της Θεοτόκου (Η Παναγία)
Χρύσω – Εκκλησίες, Μοναστήρια, Εικονίσματα και Ιερά Κειμήλια
Η μακραίωνη ιστορία του χωριού μας έχει αδιάψευστους μάρτυρες τα πολυπληθή μνημεία του, που μαρτυρούν όχι μόνο την παλαιότητά του, αλλά και την ακμάζουσα πολιτισμική του πορεία. Κυρίαρχα μνημεία ανάμεσα στα άλλα, είναι αναμφισβήτητα οι εκκλησίες και τα μοναστήρια του, κυρίως λόγω του μεγάλου αριθμού τους σ’ έναν σχετικά περιορισμένο εδαφικά χώρο.
Η υψηλή πυκνότητά τους ενδέχεται να οφείλεται στην ανάδειξη της περιοχής, σε κάποια ιστορική περίοδο, ως μοναστικού τόπου ή στην πιθανή συνήθεια κάθε ευρύτερης οικογένειας (τύπου φάρας) να διαθέτει τη δική της εκκλησία, στην οποία τιμούσε τον προστάτη άγιό της και που στον οποίο ίσως αντιστοιχούσε το πλέον συχνόχρηστο όνομα της οικογένειας.(Παρατηρείται στις οικογένειες του χωριού που κατοικούν κοντά σε κάποιο ναό να έχουν δώσει σε κάποιο μέλος τους το όνομα του αντίστοιχου αγίου/ας). Εξάλλου στις ορεινές περιοχές, η γεωγραφική κατανομή του τοπικού πληθυσμού πολλές φορές είχε τη μορφή των ‘’οικογενειακών’’ συνοικισμών.
Πιθανή επίσης περίπτωση μπορεί να αποτελεί η εκδοχή σύμφωνα με την οποία κάθε οικογένεια ή ομάδα κατοίκων της περιοχής, διωκόμενη από εχθρούς, κυρίως της Τούρκους (υπάρχουν βεβαιωμένες παρόμοιες μετακινήσεις πληθυσμών προερχόμενων από την περιοχή της Ηπείρου προς τα μέρη του χωριού μας και γενικότερα προς την Ευρυτανία) όταν εγκαθίστατο στον τόπο αυτό, έχτιζε ναό σε ένδειξη πίστης, αλλά και ανταπόδοσης στον τιμώμενο άγιο για τη σωτηρία της, καθώς και για ένα νέο ευτυχέστερο ξεκίνημα ζωής.
Όλες οι παραπάνω εκδοχές στερούνται ιστορικής τεκμηρίωσης και αποτελούν εκτιμήσεις που βασίζονται σε αχνές ενδείξεις και τοπικές παραδόσεις. Η δε ανεύρεση νεκροταφείων στον περιβάλλοντα χώρο σχεδόν κάθε ναού του χωριού μας είναι μεν μια ιστορική πηγή, που όμως δεν έχει μελετηθεί και αξιολογηθεί περαιτέρω και ως εκ τούτου μπορεί να συνηγορήσει υπέρ κάθε περίπτωσης από τις προαναφερόμενες και επομένως δε μπορεί να προκριθεί ως επικρατέστερη κάποια εξ αυτών.
Οι εκκλησίες μας παρουσιάζουν ενδιαφέρον από αρχιτεκτονικής άποψης και είναι οι περισσότερες ρυθμού Βασιλικής, χωρίς τρούλο. Έχουν κατ’ ανάγκη, λόγω φθορών, επισκευαστεί σε κάποια τμήματά τους, χωρίς περιττές επεμβάσεις όμως και με σεβασμό στην παράδοση και στην αρχική αισθητική της κατασκευής τους. Είναι μεσαίου μεγέθους πέτρινα, κεραμοσκεπή και πλακόστρωτα κτίσματα και διαθέτουν οριοθετημένο αύλειο χώρο. Κάποιες είχαν ή έχουν μικρό κωδωνοστάσιο, ανερχόμενο ως προέκταση της δυτικής πλευράς τους.
Ξεχωρίζουν για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τους, η εκκλησία της Παναγίας που η κατασκευή της ανάγεται μάλλον στους ύστερους βυζαντινούς χρόνους ή στους πρώτους μεταβυζαντινούς, η Αγία Παρασκευή για το ιερό της και την κρύπτη της, η εκκλησία των αγίων Ταξιαρχών γιατί σύμφωνα με την παράδοση είναι η αρχαιότερη του χωριού και η εκκλησία του Αγίου Σεραφείμ που είναι μεν νέο κτίσμα, αλλά σε απαράμιλλου κάλλους φυσικό τοπίο.
Ο συνολικός αριθμός των κτισμάτων που μαρτυρούν εκκλησίες, ανεξάρτητα απ’ την κατάσταση που βρίσκονται, συμπεριλαμβανομένων και των μοναστηριών αλλά και των παλαιών εικονισμάτων ανέρχεται περίπου στα είκοσι (20)! Ονομαστικά είναι: Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Η Παναγία), ο Άγιος Νικόλαος, ο Άγιος Χαράλαμπος, η Αγία Παρασκευή και ο Άγιος Γεώργιος που βρίσκονται στο λόφο Πυργάκι νοτιοανατολικά στην άκρη του χωριού (η παράδοση αναφέρει ότι στην κορυφή του λόφου υπήρχε εκκλησάκι αφιερωμένο στους Αγίους Κων/νο και Ελένη), ο Άγιος Δημήτριος και οι Άγιοι Ταξιάρχες κεντρικά του χωριού, οι Άγιοι Θεόδωροι και ο Άγιος Αθανάσιος ανατολικά και δυτικά αντίστοιχα περιμετρικά του χωριού, το εικόνισμα του πολιούχου μας Αγίου Σεραφείμ και η ομώνυμη νεόκτιστη εκκλησία του στην ανατολική είσοδο του χωριού στη θέση Σούιλα, ο Προφήτης Ηλίας στον ομώνυμο λόφο και το εικόνισμά του στο δρόμο προς το χωριό Άγιος Δημήτριος καθώς και το εικόνισμα Σταυρός, το ερειπωμένο μοναστήρι Παλαιομονάστηρο στη θέση Κιτσέλα ή Κουτσέλα βόρεια του χωριού(πιθανόν προς τιμή του αγίου Βλασίου), το εικόνισμα του Αγίου Κων/νου και η νεόκτιστη εκκλησία του στον ίδιο χώρο στην περιοχή του συνοικισμού Γούρδεση όπως επίσης τα ολοσχερώς ερειπωμένα μοναστήρια Καλογερικό και Παλιοκλήσι στην πλαγιά απέναντι από τη Γούρδεση (περιοχή μεταξύ Μηλιάς και Μακρύλακα), το εικόνισμα του Σταυρούλη στη ράχη της περιοχής Λακώματα δυτικά του χωριού και το εικόνισμα του Αγίου Νικολάου λίγο πριν φτάσουμε στον Άγιο Σεραφείμ με κατεύθυνση προς το χωριό.
[Στη συνέχεια γίνεται μια προσπάθεια παρουσίασης κάθε ναού χωριστά. Εκτός του ναού της Παναγίας, η παρουσίαση για τους άλλους ναούς θα είναι σύντομη και εφόσον υπάρχουν κάποια στοιχεία, έστω κι ελάχιστα. Πληρέστερα στοιχεία για κάποιους ναούς υπάρχουν σε παλαιά τεύχη της εφημερίδας μας που γράφτηκαν από το δάσκαλο Χαράλαμπο Μπετχαβά και τα οποία μπορείτε να δείτε στην ιστοσελίδα μας στην επιλογή «εφημερίδα». Για τα ιερά κειμήλια που φυλάσσονται από αιώνων στο χωριό μας, θα γίνει σύντομα ιδιαίτερο αφιέρωμα με πλούσιο υλικό]
Του Αντώνη Θ. Καρανίκα